ابزار وبمستر

علوم زیستی | تیر ۱۳۹۲

ساختار ریزوم ها ، اتواع ریزوم ها ، گیاهان ریزوم دار

تعریف ریزوم Rhizome:

ریزوم یا ساقه زیر زمینی ، ساختار ساقه ای اختصاصی شده ای است که به صورت افقی یا در بعضی موارد به صورت عمودی در زیر خاک گسترش میابد.به طور کلی میتوان گفت که ریزوم یک نوع بافت ذخیره ای میباشد.ریزوم دارای گره و میانگره بوده که رشد طولی براثر رشد مریستم های اینترکالاری در قسمت پائین میان گره ها است.

در گیاهانی نظیر نیشکر ، موز ، اکثر باریک برگان ،خیزران و در گیاهان زینتی از قبیل زنبق ،گل برف ، بامبو  و در بسیاری از سرخس ها و گیاهان پست ، ریزوم وجود دارد.ریزوم مانند ساقه دارای گره ومیانگره است و عامل اصلی تکثیر در گیاهانی که داری ریزوم اند میباشد.

طبقه بندی ریزوم ها از نظر رشد طولی به دو دسته مونو پودیال و سمپودیال تقسیم بندی میشوند.

الف)  ریزوم های  مونوپودیال(Monopodial) یا لپتومورف Leptomorph(باریک ریخت) یا در اصطلاح نامحدود رشد: در این نوع ریزوم ها ، ساقه به صورت باریک و دارای میانگره های طویل بوده وگیاه به اصطلاح از نوع نامحدود رشد است. زیرا جوانه های انتهایی ، پی در پی با رشد خود طویل شده و به جوانه های جانبی اجازه رشد نداده و آنها به صورت خفته باقی میمانند.نمونه ای برای این نوع رشد ریزوم گل برف یا موگه را میتوان نام برد.این نوع ساقه ها تولید توده نمیکنند.این نوع ریزوم به ندرت در گیاهان دانه دار یافت میشود.رشد طولی در این نوع ریزوم ها همیشه بر اثر فعالیت جوانه انتهایی ریزوم تامین میشود. و ساقه هوایی را جوانه های جانبی بوجود می آورند.از جمله گیاهان نادر دانه دار که دارای ریزوم مونوپودیال است میتوان به گیاه Paris quatrifolia را نام برد.

ب)ریزوم های سمپودیال Sympodial یا پسی مورف Pachymorph (درشت ریخت) یا در اصطلاح محدود رشد: در این نوع ، ریزوم ضخیم و گوشتی و از نظر طولی کوتاه اند.و این ساقه ها به ظاهر شکل توده ای دارند. هر توده به ساقه گلدهنده منتهی میشود و عمل رشد را شاخه های جانبی به عهده میگیرد.ساقه های هوایی در ریزوم سمپودیال همیشه حاصل از جوانه انتهایی است.از این گروه میتوان به زنبق ها ، زنجبیل ها ،مهر سلیمان ، آنمونها و آلاله را نام برد.این نوع ریزوم گرایش به رشد افقی داشته و ریشه ها از قسمت پائینی آن رشد میکنند.

لازم به ذکر است که حالتی حدواسط ریزوم درشت ریخت وریزوم باریک ریخت ، ریزوم میان ریخت یا Mesomorph نام دارد.

طبقه بندی ریزوم ها بر اسال جهت رشد طولی آنها به دو گروه ریزوم های افقی و ریزوم های عمودی میتوان تقسیم بندی کرد:

الف) ریزوم های افقی: بر اثر رشد طولی محورهای کم و بیش طویل افقی در زیر خاک  به وجود آمده ، گاهی ساده و گاهی دارای انشعابات متعدد خواهد بود. برای مثال ریزوم زنبق را میتوان نام برد.

ب) ریزوم های  عمودی: رشد این نوع ریزوم ها در جهت عمودی بوده و غالبا محورهای کوتاه عمودی نظیر ریزوم بارهنگ کبیر ، شوکران و علف گربه را بوجود می آورند.


رشد سمپویدال و مونو پودیال

تفاوت بین رشد سمپودیال و مونوپودیال


رشد سمپودیال و مونوپودیال

رشدساقه به صورت سمپودیال و مونو پودیال

تکنیکهای تکثیر غیرجنسی گیاهان ، روش خوابانیدن یا Layering


تکثیر غیر جنسی گیاهان به علل مختلف در بین تکثیر دهندگان گیاهان  اهمیت زیادی دارد. پاره ای از دلایل زیر شما را قانع خواهد نمود که از روش های تکثیر غیر جنسی استفاده نماید:

مزایای تکثیر غیر جنسی:

۱- آسان و راحت تر بودن افزایش گیاهان

۲- انتخاب و نگهداری کلون ها

۳- داشتن بیش از یک نوع گیاه یا نژاد در یک گیاه

۴- کوتاه نمودن زمان رسیدن به مرحله زایشی

۵- کنترل مراحل رشد و مورفولوژی

روشهای مختلف تکثر غیر جنسی وجود دارد که  میتوان از پیوند ، قلمه ، خوابانیدن ،کشت بافت و ......نام برد که در این بحث به توضیح در مورد روشهای خوابانیدن (افکندن) یا Layering خواهیم پرداخت.

روش تکثیر به روش خوابانیدن (Layering) چیست؟

به طوری کلی خوابانیدن عبارت است از قراردادن ساقه در خاک مرطوب یا پیت در حالی که به گیاه مادری متصل باشد و  تولید ریشه نماید و سپس آن را از گیاه مادری جدا نمود و در محیط  کاشت دیگر قرار داد.

مزایای تکثیر به روش خوابانیدن:

مزیت عمده تکثیر گیاهان به روش خوابانیدن این است که در این روش چون شاخه خوابیده به گیاه مادری متصل است ، مواد قندی ، هورمونها ، آب و مواد غذایی از گیاه مادری به شاخه خوابیده انتقال میابد.و گیاهچه جدید دچار استرس نمیشود.

معایب تکثیر به روش خوابانیدن:

با این روش شمار اندکی گیاه جدید میتوان تکثیر نمود.هزینه کارگری زیادی دارد. سطح زیادی از زمین را اشغال مینماید.

زمان انجام خوابانیدن:

عمدتا خوابانیدن شاخه در اواخر زمستان و اوایل بهار انجام میگیرد.

انواع خوابانیدن:

۱- خوابانیدن انتهایی یا Tip Layering

۲- خوابانیدن ساده یا Simple Layering

۳- خوابانیدن شیاری یا Trench Layering

۴-خوابانیدن کپه ای یا Mound Layering یا Stool Layering

۵- خوابانیدن هوایی یا Air Layering

۶- خوابانیدت مارپیچی یا Compound Layering

روش خوابانیدن انتهایی:

در این روش نزدیک گیاه مادری به تعداد شاخه هایی که قرار است خوابانیده شود سوراخهایی به عمق ۱۰ سانتی متر ایجاد مینمایند و نوک شاخه سال جاری را در آن قرار میدهندو با خاک پوشش میدهند و سپس اقدام به آبیاری مینمایند.در نوک شاخه ریشه  هایی به وجود می آید و از همان محل ساقه ای جدید رشد مینماید که آنرا به همراه ریشه جدا کرده و در محل جدید میکارند.  در این روش چون شاخه خم شده است و نگهداری آن سخت است ، به همین منظور میتوان انتهای شاخه را با نخ بسته وسپس نخ را با میخ به نزدیکی سوراخی که نوک شاخه در آن قرار گرفته و خاک داده شده ، در زمین محکم کرد. گاهی گیاهانی که در طبیعت رشد مینمایند به صورت خود به خودی با این روش تکثیر میابند.در باغبانی از این روش برای تکثیر تمشک سیاه و سیاه توت رونده استفاده میشود.در این روش از هر شاخه خوابانیده شده فقط یک گیاه حاصل میشود.

خوابانیدن انتهایی

روش خوابانیدن انتهایی یا Tip Layering


خوابانیدن ساده:

این روش مشابه خوابانیدن انتهایی است.تفاوتی که دارد در این است که اندکی از نوک شاخه به طول ۲۰ سانتی متر  بیرون از خاک قرار میگیرد.پس تفاوت بین خوابانیدن انتهایی با خوابانیدن ساده در ان است که در خوابانیدن انتهایی نوک ساقه در خاک قرار میگیرد ولی در خوابانیدن ساده نوک شاخه بیرون از خاک قرار میگیرد.در این روش اگر قسمتی از شاخه که در زیر زمین قرار دارد زخمی شود ریشه دهی آسان خواهد بود. قسمتی از شاخه که بیرون از خاک است تولید شاخه و قسمتی از شاخه که در زیر زمین است تولید ریشه خواهد نمود.از این روش برای تکثیر یاسمن زرد، انگور ،درختان و درختچه های همیشه سبز پهن برگ استفاده خواهد شد.در این روش از هر شاخه خوابانیده شده فقط یک گیاه حاصل میشود.

خوابانیدن ساده

روش خوابانیدن ساده یا Simple layering


خوابانیدن شیاری: 

تفاوت این روش با روشهای گذشته در این است که از هر شاخه خوابیده شده میتوان چندین گیاه جدید بوجود آورد.در این روش شاخه جوانی را در زمین به عمق ۵ الی ۱۰ سانتی متر در یک شیار طولی قرار داده و نوک شاخه را بیرون از زمین قرار میدهند.در این روش باید به فواصل روی شاخه خوابیده شده زخم زنی کرد تا از محل زخم ریشه های جدید حاصل شود.پس از اینکه شاخه خوابیده شده در محل جوانه ها تولید ساقه و در محل زخم تولید ریشه کرد آنها را بریده و به محل کشت جدید انتقال میدهند.از این روش در تکثیر بعضی از گونه های رز ،اسپیره و بسیاری از درختچه های خزان دار استفاده میشود. 

خوابانیدن شیاری

 

روش خوابانیدن شیاری یا Trench Layering


روش خوابانیدن کپه ای:

این روش هنگامی کاربرد دارد که نتوان شاخه را خم نمود یا اینکه تعداد زیادی از گیاه برای تکثیر مد نظر باشد. برای این کار در بهار و پیش از اغاز رشد اقدامات زیر را به ترتیب انجام خواهیم داد:

۱- گیاه مادری از ۳ سانتی متری سطح زمین بریده میشود.

۲- پس از رشد شاخساره های جدید از محل برش حدودا نصف شاخه های رشد کرده خاک میدهند.

۳- هرچه گیاه بیشتر رشد میکند خاک بیشتری به گردا گرد گیاه خواهند داد.

۴- به طور متوسط بنا به مورد ردیف ۳ در فصل رشد تا ۴ بار خاکدهی خواهیم داشت.

۵- در طول فصل رشد در پائین شاخه های جدید ریشه ایجاد میشود.

۶- در پایان فصل رشد خاک کنار زده شده و گیاهان جدید به همراه ریشه قطع و به محیط جدید انتقال میابند. این روش برای تکثیر پایه های سیب مالینگ و مالینگ مرتون ،به ، انگور فرنگی و ... کاربرد دارد. روش خوابانیدن کپه ای برای تکثیر پایه های سیب مالینگ در مشکین شهر اجرا شده است . هنوز خبر بیشتری در دست نیست.

خوابانیدن کپه ای

 روش خوابانیدن کپه ای یا Mound layering


روش خوابانیدن  هوایی:

احتمال میرود این روش خواباندن توسط چینی ها رواج پیدا کرده است. از این روش برای گیاهانی استفاده میشود که سخت ریشه داده و شاخه آنها خم نمی شود. در قسمت های انتهایی شاخه های یکساله  برشی به طول ۵ سانتی متر انجام داده یعنی پوست آن قسمت برداشته میشود. در محل زخم بافت پینه ای تشکیل خواهد شد که حاوی بعضی هورمون های ریشه زایی است. سپس محل زخم با پیت خزه یا پیت خزه اسفاگنوم به همراه پلاستیک پوشانده میشود.و دو سر پلاستیک به هم بسته میشود. پس از مدتی شاخه های هوایی که ریشه دار میشوند از محل زیر ریشه بریده شده وبه محل کاشت جدید انتقال میابند.این روش برای گیاهانی نظیر فیکوس ، دیفن باخیا ، کروتون و انجیر بکار برده میشود.

 خوابانیدن هوایی

 روش خواباندن هوایی یا Air Layering


خوابانیدن مارپیچی:

خوابانیدن مارپیچی شبیه خوابانیدن ساده است بجز اینکه شاخه خوابیده شده در چندین جا در خاک فرو برده و بیرون آورده میشود.قسمت زیر خاک زخم زده شده تا ریشه دهی بهتری داشته باشد و قسمتی از شاخه  که در قسمت بالای  خاک قرار دارد در محل جوانه ها تولید شاخه جدید می نماید.از این روش برای تکثیر انگور استفاده میشود.

 

خواباندن مارپیچی

روش خواباندن مارپیچی یا Compund Layering

 


شماتیک کلی از انواع روشهای خوابانیدن

انواع روشهای خواباندن

منابع:

1- ازدیاد نباتات، جلد دوم ، نوشته هادسون تی.هارتمن و همکاران ، ترجمه دکتر مرتضی خوشخوی ، انتشارات دانشگاه شیراز، چاپ هفتم ، سال 1386

2- پرورش میوه های مناطق معتدله ، دکتر رسول جلیلی مرندی، انتشارات جهاد دانشگاهی ارومیه ،چاپ اول، سال 1388

3- اصول باغبانی،دکتر مرتضی خوشخوی و همکاران ، چاپ هجدهم ،سال 1389 ، انتشارات دانشگاه شیراز

4- فرهنگ کشاورزی و منابع طبیعی،دکتر مرتضی خوشخوی  وهمکاران ،جلد سوم ، علوم باغبانی، چاپ سوم ،سال 1384،انتشارات دانشگاه تهران ،

گیاهشناسی هورتانسیا یا ادریسی،انواع گونه های هورتانسیا،تکثیر و نگهداری هورتانسیا ،تغییر رنگ گل

هورتانسیا

 نام فارسی:                                 ادریسی

نام انگلیسی:                              hydrangea            

نام علمی:                                   Hydrangea Spp 

نام تیره:                                       Hydrangeacea


گیاهشناسی هورتانسیا

هورتانسیا متعلق به خانواده Hydrangeacea بوده که بومی ژاپن و چین است.بعضی گونه ها به صورت درختچه زینتی و بعضی ها به صورت گلدانی و درون خانه ای نگهداری میشوند.یکی از ویژگی های مهم هورتانسیا که در بین پرورش دهندگان آن مهم است تغییر رنگهای گل هورتانسیا است.هورتانسیا دارای رشد سریع میباشد.

فیلوتاکسی برگ:

برگها پهن و به شکل تخم مرغ با لبه دندانه دار میباشد.برگها متقابل بوده و قابل ذکراست که جوانه های گل و برگ خاصیت سمی دارد.در بعضی از منابع تمام قسمت گیاه هورتانسیا سمی ذکر شده است که باعث آماس پوست می گردد.از این رو توصیه میشود که به هنگام کار با هورتانسیا از دستکش مخصوص استفاده گردد.  قسمت زیرین برگ در بعضی از گونه ها صاف و در بعضی دیگر دارای کرک میباشد

گل و گل آذین:

هورتانسیا در تابستان رشد رویشی داشته و در پائیز با کاهش دما جوانه های گل تکامل میابند و در نوروز به گل مینشیند.البته زمان گلدهی آن قابل تنظیم است. فعلا در بازار گل فروشان مشگین شهر هورتانسیا موجود است.در دماهای بالاتر از 20 درجه سانتی گراد و پائین تر از 12 درجه سانتی گراد تشکیل جوانه های گل کاهش میابد.گلهای هورتانسیا دارای رنگهایی از قبیل سفید، صورتی، آبی و بنفش است.در هورتانسیا آنچه به عنوان گل مشاهده میشود کاسبرگ رنگی آن است  و در حقیقت گلبرگها غیر قابل تشخیص است.در هورتانسیا برای اینکه گلهای درشت وبا کیفیت داشته باشیم باید تعداد ساقه ها را کم کنیم یا به اصطلاح انها را هرس نمائیم.گل آذین در هورتانسیا یا همان ادریسی از نوع دیهیم میباشد. قابل ذکر است که گل آذین دیهیم گل آذینی است که در آن گلها از قسمت های مختلف محور گلها برخاسته و تقریبا در سطح هم اندازه شده اند.میوه گل هورتانسیا کمتر از ۱/۴ اینچ قطر داشته و به رنگ قهوه ای به شکل مدور دندانه دار میباشد.

خاک مورد نیاز:

هورتانسیا نیاز به خاک قوی و دارای زهکش دارد.یعنی خاکی که دارای خلل وفرج زیاد وبه اصطلاح وزن مخصوص کمی داشته باشد.

آبیاری هورتانسیا:

 هورتانسیا رطوبت پسند میباشد. بدین منظور باید ابیاری منظمی داشته باشیم و خاک نباید خشک شود.

شرایط نگهداری:

بهترین شرایط برای نگهداری گلدانهای ادریسی محل نیمه سایه و آفتابی است.آنچه در هورتانسیا بسیار مهم است این است که رنگ گل هورتانسیا در PH های مختلف متفاوت بوده وقابل تنظیم است.(در همین پست به آن اشاره میکینیم).گونه های هورتانسیا که بیشتر در خانه نگهداری میشوند شامل Hydrangea hortensis و Hydrangea opuloides میباشد.به نظر میرسد که هورتانسیای سفید با نام علمی Hydrangea macrophylla در خارج در فضای سبز کشت شده و گلهای درشتی دارد که گاهی اوقات از آن به عنوان گل شاخه برید نیز استفاده میشود.

هورتانسیای سفید

هورتانسیای سفید با نام علمیHydrangea macrophylla


تکثیر هورتانسیا :

تکثیر هورتانسیا به آسانی صورت میگیرد که از روش تکثیر با بذر (Seed) ، تکثیر با قلمه چوپ نرم (Softwood cutting) ، تکثیر به روش خوابانیدن (Layering) و نیز تکثیر با استفاده از تقسیم بوته (Division) نیز در هورتانسیا کاربرد دارد. ولی عموما توسط قلمه نیمه علفی صورت میگیرد.

تکثیر توسط بذر:

در این روش بذرهای که از گلهای هورتانسیا گرفته میشود باید بدون هیچ آماده سازی در بستر کشت خاک غنی قرار گیرند. خاک باید افتاب گیر باشد و دمای بستر کاشت در حدود  27 درجه سانتی گراد باشد. در این شرایط بذر ها به مدت 10 الی 14 روز جوانه خواهند زد. در این روش خاک باید همیشه مرطوب باشد و خیس نماند.در هنگام آب دادن به محیط کاشت طوری عمل شود که آب با فشار وارد بست نشود و بذر ها را شست وشو ننماید.روشی برای آب دادن وجود دارد و آن این است که ابتدا یک توری بروی بستر کاشت پهن شود و سپس از روی آن به آرامی آب داده شود.

تکثیر توسط قلمه چوپ نرم:

در این روش از شاخه های رشد سال قبل که در اوایل بهار یکساله شده اند استفاده مشود و قلمه باید حاوی حداقل سه یرگ باشد. ته قلمه باید آغشته به هورمون اکسین برای ریشه زایی گردد. قلمه ها باید در پیت یا ماسه شسته قرار گیرد و از دستگاه پا گرما(Bottom heat) برای افزایش دمای بستر کشت استفاده شود. از مه پاش بروی قلمه ها نیز باید استفاده کرد.

تکثیر توسط خوابانیدن:

در این روش حدود یک اینچ از پوست ساقه قسمت پائینی برداشته شده و با خاک پوشانده میشود. بعد از مدتی در محل مورد نظر  زیر  خاک ریشه هایی تشکیل میشود. سپس خاک را از محل برداشته و در حدود ۱ اینچ پایین تر از محل تشکیل ریشه ، ساقه های ریشه دار را بریده و به محل کاشت انتقال میدهند.

تکثیر توسط تقسیم بوته:

این روش عموما در زمان خواب یا رکود گیاه صورت میگیرد.وبوته های تشکیل شده از گیاه مادری جدا و به محل کاشت انتقال میابد.


 هورتانسیا

تغییر رنگ گلهای هورتانسیا:

قابل یادآوری است که رنگ سفید در هورتانسیا قابلیت تغییر به رنگ صورتی و آبی را ندارد.برای داشتن گلهای هورتانسیا به رنگهای صورتی و آبی از متدی که در زیر گفته میشود استفاده خواهیم کرد که برمبنای تغییر PH میباشد.

هورتانسیا با گلهای صورتی:

1-برای داشتن هورتانسیا با گلهای صورتی بایستی PH محیط کشت بین 6 الی 6.2 نگهداری شود.

2-گیاه نباید از بستر کاشت آلومینیوم جذب نماید یا به عبارتی نباید عنصر آلومینیوم در بستر کاشت باشد.

3-اضافه کردن ترکیباتی نظیر دولومیت یا گچ به بستر کشت جهت افزایش PH

4--افزایش عنصر فسفر در محیط کشت به جهت کاهش ورود عنصر آلومینیوم به گیاه که میتوان کود کامل یا NPK را به نسبت 10-10-25 در اختیار گلدانها گذاشت.

هورتانسیا با گلهای آبی:

1-برای داشتن هورتانسیا با گلهای آبی باید در محیط کشت آلومینیوم بیشتری وجود داشته باشد.که میتوان آن رادر قالب آلومینیوم سولفات به خاک اضافه کرد.

2-کاهش PH خاک به 5.2 الی 5.5

3-کاهش عنصر فسفر و افزایش عنصر پتاسیم در بستر کاشت

 انواع گونه های هورتانسیا:

گونه های مختلف جنس Hydrangea به انضمام محل رویش انها به قرار زیر هستند:

 

Hydrangea alaskana a fossil species recovered from paleogene strata in Jaw Mountain Alaska

Hydrangea anomala (Climbing Hydrangea). Himalaya, southwest Mainland China

Hydrangea arborescens (Smooth Hydrangea). Eastern North America

Hydrangea aspera. Mainland China, Himalaya

Hydrangea bretschneideri. Mainland China

Hydrangea candida. Mainland China

Hydrangea caudatifolia. Mainland China

Hydrangea chinensis. Mainland China

Hydrangea chungii. Mainland China

Hydrangea cinerea (Ashy Hydrangea). Eastern United States

Hydrangea coacta. Mainland China

Hydrangea coenobialis. Mainland China

Hydrangea davidii. Mainland China

Hydrangea dumicola. Mainland China

Hydrangea gracilis. Mainland China

Hydrangea heteromalla. Himalaya, west and north Mainland China

Hydrangea hirta. Japan

Hydrangea hypoglauca. Mainland China

Hydrangea integrifolia. Mainland China

Hydrangea involucrata. Japan, Taiwan

Hydrangea kawakamii. Taiwan

Hydrangea kwangsiensis. Mainland China

Hydrangea kwangtungensis. Mainland China

Hydrangea lingii. Mainland China

Hydrangea linkweiensis. Mainland China

Hydrangea longifolia. Mainland China

Hydrangea longipes. Western China

Hydrangea macrocarpa. Mainland China

Hydrangea macrophylla (Bigleaf Hydrangea). Southeast Japan

Hydrangea mangshanensis. Mainland China

Hydrangea paniculata (Panicled Hydrangea). Eastern Mainland China, Japan, Korea, Sakhalin.

Hydrangea petiolaris (Climbing Hydrangea). Japan, Korea, Sakhalin

Hydrangea quercifolia (Oakleaf Hydrangea). Southeast United States

Hydrangea radiata (Silverleaf Hydrangea). Southeast United States

Hydrangea robusta. Mainland China, Himalaya

Hydrangea sargentiana. Western Mainland China

Hydrangea scandens. Southern Japan south to the Philippines

Hydrangea serrata. Japan, Korea

Hydrangea serratifolia. Chile, western Argentina

Hydrangea stenophylla. Mainland China

Hydrangea strigosa. Mainland China

Hydrangea stylosa. Mainland China

Hydrangea sungpanensis. Mainland China

Hydrangea xanthoneura. Mainland China

Hydrangea zhewanensis

 اخطار: استفاده از مطالب این وبلاگ فقط با ذکر منبع بلا مانع است و در غیر این صورت مورد پیگرد قرار خواهد گرفت.!!!