علوم زیستی

ریزوم یا ساقه زیر زمینی ، ساختار ساقه ای اختصاصی شده ای است که به صورت افقی یا در بعضی موارد به صورت عمودی در زیر خاک گسترش میابد.به طور کلی میتوان گفت که ریزوم یک نوع بافت ذخیره ای میباشد.ریزوم دارای گره و میانگره بوده که رشد طولی براثر رشد مریستم های اینترکالاری در قسمت پائین میان گره ها است.

در گیاهانی نظیر نیشکر ، موز ، اکثر باریک برگان ،خیزران و در گیاهان زینتی از قبیل زنبق ،گل برف ، بامبو  و در بسیاری از سرخس ها و گیاهان پست ، ریزوم وجود دارد.ریزوم مانند ساقه دارای گره ومیانگره است و عامل اصلی تکثیر در گیاهانی که داری ریزوم اند میباشد.

طبقه بندی ریزوم ها از نظر رشد طولی به دو دسته مونو پودیال و سمپودیال تقسیم بندی میشوند.

الف)  ریزوم های  مونوپودیال(Monopodial) یا لپتومورف Leptomorph(باریک ریخت) یا در اصطلاح نامحدود رشد: در این نوع ریزوم ها ، ساقه به صورت باریک و دارای میانگره های طویل بوده وگیاه به اصطلاح از نوع نامحدود رشد است. زیرا جوانه های انتهایی ، پی در پی با رشد خود طویل شده و به جوانه های جانبی اجازه رشد نداده و آنها به صورت خفته باقی میمانند.نمونه ای برای این نوع رشد ریزوم گل برف یا موگه را میتوان نام برد.این نوع ساقه ها تولید توده نمیکنند.این نوع ریزوم به ندرت در گیاهان دانه دار یافت میشود.رشد طولی در این نوع ریزوم ها همیشه بر اثر فعالیت جوانه انتهایی ریزوم تامین میشود. و ساقه هوایی را جوانه های جانبی بوجود می آورند.از جمله گیاهان نادر دانه دار که دارای ریزوم مونوپودیال است میتوان به گیاه Paris quatrifolia را نام برد.

ب)ریزوم های سمپودیال Sympodial یا پسی مورف Pachymorph (درشت ریخت) یا در اصطلاح محدود رشد: در این نوع ، ریزوم ضخیم و گوشتی و از نظر طولی کوتاه اند.و این ساقه ها به ظاهر شکل توده ای دارند. هر توده به ساقه گلدهنده منتهی میشود و عمل رشد را شاخه های جانبی به عهده میگیرد.ساقه های هوایی در ریزوم سمپودیال همیشه حاصل از جوانه انتهایی است.از این گروه میتوان به زنبق ها ، زنجبیل ها ،مهر سلیمان ، آنمونها و آلاله را نام برد.این نوع ریزوم گرایش به رشد افقی داشته و ریشه ها از قسمت پائینی آن رشد میکنند.

لازم به ذکر است که حالتی حدواسط ریزوم درشت ریخت وریزوم باریک ریخت ، ریزوم میان ریخت یا Mesomorph نام دارد.

طبقه بندی ریزوم ها بر اسال جهت رشد طولی آنها به دو گروه ریزوم های افقی و ریزوم های عمودی میتوان تقسیم بندی کرد:

الف) ریزوم های افقی: بر اثر رشد طولی محورهای کم و بیش طویل افقی در زیر خاک  به وجود آمده ، گاهی ساده و گاهی دارای انشعابات متعدد خواهد بود. برای مثال ریزوم زنبق را میتوان نام برد.

ب) ریزوم های  عمودی: رشد این نوع ریزوم ها در جهت عمودی بوده و غالبا محورهای کوتاه عمودی نظیر ریزوم بارهنگ کبیر ، شوکران و علف گربه را بوجود می آورند.

تفاوت بین رشد سمپودیال و مونوپودیال

رشدساقه به صورت سمپودیال و مونو پودیال