تاریخچه پیوند:شواهد نشان میدهد که چینی ها چندین دهه قبل از میلاد مسیح با دانش پیوند زدن در گیاهان آشنا بودند.رومی ها نیز با پیوند زدن زیتون های مرغوب بروی زیتون های وحشی میوه های مرغوبتری تولید میکردند.در ایران نیز اسنادی حکایت میکند که قاسم بن یوسف ابونصر هروی در کتاب معروف "ارشاد الزراعه" در سال 921 هجری شمسی در فصل 8 کتاب خود در مورد پیوند زنی و دلایل آن مطالب زیادی نوشته است.

تعریف پیوند زدن یا Grafting: از نظر علم باغبانی پیوند زدن عبارت است از هنر اتصال دو بافت زنده گیاهی به هم و به طوری که این دو بافت یکی شده و گیاه واحدی را بوجود می آورد و به رشد خود ادامه میدهند.قسمتی را که بخش هوائی یک گیاه پیوند شده را بوجود می آورد پیوندک یا Scionو بخشی را که پیوندک بروی آن پیوند زده میشود را پایه یا Stock مینامند.

دلایل پیوند زدن در گیاهان:

1)     استفاده از گیاهان جهش یافته: بهترین روش برای ازدیاد گیاهان جهش یافته استفاده از پیوند است. در این صورت شاخه جهش یافته بروی گیاه دیگر پیوند زده میشود.

2)     تولید گیاهان شبیه به اصل  و همگن

3)     استفاده از خاک با وجود محدودیت از رشد: در خاکی که بعضی از مشکلات و محدودیتهایی برای یک گونه گیاهی وجود دارد میتوان از گونه مقاوم به آن شرایط استفاده و گونه قبلی را به ان پیوند زد. برای مثال قصد احداث باغ هلو در زمین های خشک وآهکی و سنگلاخی داریم. در این صورت بادام  را در آن شرایط میکاریم و هلو را بروی آن پیوند می زنیم در این صورت ممکن است اندازه میوه تولید شده کوچکتر شود ولی در هر صورت بدون وجود محدودیتهای هلو خواهیم داشت.

4)     سرشاخه کاری

5)     مبارزه بیولوزیک با امراض و آفات: برای مثال در خاکهایی که بیماری فیلوکسرا وجود دارد و قصد احداث باغات انگور داریم ابتدا از انگورهای امریکائی که مقاوم به این بیماری قارچی هستند استفاده وسپس انگور اروپائی را بروی آن پیوند میزنیم.

6)     افزایش کیفیت میوه: برای مثال در صورت پیوند گلابی بروی به میوه های درشت تر و با کیفیت حاصل خواهد شد.

7)     رفع محدویت های گرده افشانی: برای مثال در گذشته که به اشتباه کل یک باغ را از رقم سیب قرمز کاشته اند وسپس مشاهده کرده اند که درصد تلقیح گلها و به میوه نشستن انها کم است به اهمیت گرده افشانی سیب قرمز با سیب زرد پی برده اند. در این صورت بهترین کار پیوند یک شاخه از سیب زرد بروی سیب قرمز است. در مشگین شهر بعضی از باغداران از این کار استفاده وبه نتیجه رسیده اند.

8)     ترمیم زخم ناشی از فعالیت جوندگان

9)     کاهش دوره نونهالی

10)تشخیص آلودگی های ویروسی

پیوندهای طبیعی در گیاهان: گاهی اوقات به صورت طبیعی شاخه های دو گیاه که با هم قرابت فامیلی دارند وبه مدت زیادی بروی هم میماند شاخه ها با هم جوش میخورد و شاخه پیوند شده جدیدی را بوجود می آورند. در گیاه زینتی عشقه این نوع پیوند دیده شده است.

محدوده پیوند در گیاهان: از نظر علمی هرچه گیاهانی که برای پیوند زدن انتخاب میشوند خویشاوندی نزدیکتری داشته باشند احتمال گیرائی پیوند نیز افزایش میابد.

الف) پیوند درون یک همگروه: یک گیاه همگروه یا کلون را متوان بروی همان گیاه همگروه دیگر براحتی پیوند زد. برای مثال پیوندکی را که از سیب گولدن دلیشز گرفته شده را میتوان بروی تمامی سیبهای گلدن دلیشز در شهرهای دیگر پیوند زد.

ب)پیوند بین همگروههای درون یک گونه:به تقریب میتوان همگروههای مختلف یک گونه را به هم پیوند زد. برای مثال میتوان سیب رقم زرد را بروی سیب رقم قرمز براحتی پیوند زد.

پ)پیوند بروی گونه های درون یک جنس: گاهی پیوند در گونه های یک جنس  گیرا و گاهی نیز ناموفق بوده است.برای مثال بادام، زرد آلو ، آلوی ژاپنی و آلوهای اروپائی بروی هلو که گونه دیگر از این جنس ها است پیوند زده میشوند.و از طرف دیگر بادام و زرد آلو را که گونه های مختلف یک جنس هستند را نمی توان بروی هم پیوند زد.مگر اینکه از میان پایه استفاده شود.

ج)پیوند بین جنسهای درون یک تیره:در این نوع پیوند احتمال گیرائی کمتر میشود.مثلا به پایه ای برای گلابی است. ویا نارنج سه برگ پایه برای جنس مرکبات است.

د)پیوند بین تیره ها:معمولا پیوند بین تیره های گیاهی غیر ممکن دانسته شده است.ولی پیوندک شبدر بروی پایه آفتابگردان 5 ماه دوام داشته است. هیچ گیاه درختی یا درختچه ای تاکنون از تیره های مختلف گیاهی به هم پیوند نشده است و رشد نکرده است.

انواع ناسازگاتری در پیوند: در شرایط عادی رشد متعادل در گیاه پیوند شده عملا بیانگر سازگاری است. در غیر این صورت ترکیب پیوندی بیانگر ناسازگاری است. سه نوع ناسازگاری در پیوند ها وجود دارد که عبارت اند از ناسازگاری موضعی، ناسازگاری انتقالی و ناسازگاری ویروسی.

الف ) ناسازگاری موضعی:معمولی ترین ناسازگاری در پیوند است که به دلیل عدم هم خوانی پایه با پیوندک صورت میگیرد.که با کاربرد میان پایه سازگار با پایه وپیوندک بر طرف میشود.برای مثال پیوند گلابی بارتلت بروی به ناسازگاری موضعی پدید میاورد که با کاربرد میان پایه گلابی اولد هم برطرف میشود.یا هم چنین با پیوند زردآلو بروی بادام ناسازگاری موضعی پدید می آید که با کاربرد آلوی ماریانا به عنوان میان پایه بر طرف میشود.

ب) ناسازگاری انتقالی: در این نوع ناسازگاری نمیتوان از میان پایه استفاده نمود زیرا عامل ناسازگاری از میان پایه نیز عبور می کند و موجب تخریب آوند آبکش میشود.و خط سیاهی در پیوند گاه حاصل میشود. این نوع ناسازگاری را میتوان با پیوند گردوی ایرانی بروی گردوی سیاه مشاهده نمود.

ج) ناسازگاری ویروسی:در این نوع ناسازگاری در اثر ویروس های مختلفی است که احتمالا از پایه یا پیوندک منشا میگرند و میتوان زوال مرکبات  زوال گلابی را نیز نام برد.

مراحل جوش خوردن پیوند: میتوان مراحل جوش خوردن پیوند را در مراحل ذیل توصیف نمود.

1)     روی هم قرار گرفتن لایه های زاینده

2)     واکنش محل جوش خوردن زخم

3)     تشکیل بافت پینه ای(هم پایه و هم پیوندک در تولید بافت پینه ای شراکت دارند)

4)     تشکیل لایه زاینده

5)     تشکیل بافت های آوندی

در جلسات بعد به تفصیل از انواع پیوندها زمان پیوندها و ابزار آلات مورد نیاز در پیوند بحث خواهیم کرد.

منابع:

گیاه افزائی، نوشته دکتر هادسون تی هارتمن و همکاران ، ترجمه دکتر مرتضی خوشخوی، جلد دوم، چاپ هفتم

دکتر وازگین گریگوریان،دانشیار دانشگاه تبریز،فیزیولوژی پیوند و روشهای پیوند زنی،انتشارات مروارید،چاپ اول،سال 1381

کلیه مطالب این وبلاگ