علوم زیستی

امروزه گیاهان گلدهنده گونه های برتر گیاهان در روی زمین هستند. بالغ بر ۲۵۰۰۰۰هزار گیاه گلدهنده بروی زمین وجود دارد.از این رو گلها اندام های بسیار مهم در تکثیر زایشی هستند. به مرور زمان گلها برای جذب حشرات و نیز گرده افشانی بهتر آداپته شده اند.گلها نقش کلیدی در گرده افشانی دارند. همانطور که مستحضر هستید گرده افشانی عبارت  از انتقال دانه گرده ازهمان گیاه یا گیاهان دیگر  به کلاله  همان گل یا گلهای دیگر میباشد.قسمت های مختلف گل را در شکل زیر می بینید:

*قسمتهای مختلف یک گل

اندام های مختلف یک گل:

۱)محور گل یا Peduncle که ساقه ایست که منتج به گل میشود.

2) نهنج یا Receptacle که کلیه قسمت های مختلف گل بروی آن قرار دارد و به عبارت دیگر به Base گل مشهور است.

3) کاسبرگ یا Sepal که برگ مانند بوده و عموما از جوانه های گلهای جوان محافظت میکند.در بعضی از گیاهان فاقد گلبرگ ، کاسبرگهای رنگی شبیه گلبرگ وجود دارد که نقش گلبرگ ها را ایفا میکند که به آنها Tepal میگویند.این حالت اکثر در گیاهان تک لپه پیاز دار و اختصاص خانواده آلاله سانان یا Rananculaceae میباشد.

4)کاسه گل یا Calyxکه به مجموع کاسبرگ ها اطلاق میشود.

5)گلبرگ یا Petal که در قسمت داخلی و اندکی بالاتر از کاسبرگ قرار میگیرد. و معمولا ساختاری بزرگ و رنگی و دارای عطر دارد و اغلب هم تولید شهد یا نکتار نیز میکند. و عامل جذب کننده حشرات گرده افشان یا Pollinator Insects میباشد.

6)جام گل یا  corolla که به مجموع گلبرگ ها اطلاق میشود.

7) پرچم یا Stamen که به قسمت نر گل معروف است و شامل پرچم و میله پرچم هست.

8) بساک یا Anther که قسمت انتهایی میله پرچم میباشد و حاوی دانه های گرده است.

9)میله پرچم یا Filament که نقش نگه داشتن پرچم را دارد.

10) دانه گرده یا Pollen که شامل گامتهای نر میباشد. نقش دانه گرده ایجاد یک پوشش خارجی محافظ بروی گامتهای نر میباشد.

11)قسمت مادگی گل یا pistil که شامل کلاله ، خامه و تخمدان و تخمک ها میباشد.

12)کلاله یا Stigma که قسمت بالایی اندام ماده میباشد که معمولا مسطح و محل پذیرش دانه گرده است . این قسمت دارای شیره چسبنده میباشد که وقتی دانه گرده بروی آن قرار گیرد محکم به کلاله می چسبد.

13)خامه یا Style که قسمت زیرین و لوله مانند تخمدان است و لوله  گرده از میان آن عبور میکند و به تخمدان میرسد.

12)تخمدان یا Ovary که قسمت پایین و متورم شده مادگی است که شامل تخمک ها و برچه است.سرانجام تخمک تبدیل شدن آن به میوه است.

13) تخمک یا ovuleکه حاوی گامت های ماده میباشد و در اثر فرایند گرده افشانی و تلقیح تبدیل به بذر میشوند.

جنسیت گلها:عموما در گروه زیر تقسیم بندی میشود:

1)گلهای کامل یا Complete: که شامل قسمت های گلبرگ، کاسبرگ ، مادگی و نرینگی است.

2) گلهای ناقص یا Incomplet: که فاقد یکی از بخش های گلبرگ ، کاسبرگ ، مادگی یا نرینگی باشد.

3) گلهای perfect: که دارای قسمت های نر ومادگی به صورت توما باشد. ممکن است فاقد گلبرگ و کاسبرگ باشد.

4) گلهای Imperfect: گلهایی که فاقد نر یا مادگی یا هردوی آنها باشد . ممکن است دارای گلبرگ یا کاسبرگ باشد.

5) گلهای ماده یا Pistilate: گلهایی هستند که فقط دارای مادگی باشد و نر نداشته باشد.

6)گلهای نر یا Staminate: این گلها فقط دارای اندام زایشی نر یا نرینگی میباشند.

از این رو میتوان گیاهان را از نظر گل به دوجنسه ، تک پایه و دوپایه دسته بندی نمود.

برای مثال گلهای دوجنسه یا Hermaphrodite گلهایی هستند که دارای نر و مادگی میباشند.درختان مناطق معتدله نظیر سیب و گلابی و به وهلو وشلیل و......... 

گیاهان تک پایه یا تک جنس گلهایی هستند که گلهای نر وماده انها جدا از هم و روی یک درخت قرار دارند. مثل آناناس، گردو،پکان ،بلوط ،فندق ،ذرت و.......

وگیاهان دوپایه آنهایی هستند که گلهای نر و ماده آنها جدا از هم و بروی درختان دیگر قرار میگیرند. مثل خرما ، پسته ،کیوی ،خرمالو ،اسفناج ،مارچوبه ، گزنه و ......

طرز تشخیص گیاهان یک لپه و دو لپه از روی گل:از روی تعداد گلبرگ ها و کاسبرگهای یک گیاه میتوان به تک لپه بودن و دو لپه بودن آن پی برد.

گیاهان تک لپه یا Monocotyledon: گیاهانی اند که معمولا  تعداد گلبرگ و کاسبرگ در آنها سه و مضربی از سه میباشد. مثلا تیره گندمیان و بعضی از گیاهان پیاز دار

گیاهان دو لپه یا Dicotyledon: گیاهانی هستند که معمولا تعداد گلبرگهای آنها چهار و پنج و یا مضربی از آنها است.

 انواع گرده افشانی ها:

گرده افشانی یا مستقیم است یا غیر مستقیم

در حالت مستقیم از اصطلاح خود گشنی یا اتوگامی Autogamy استفاده میشود که معمولا گرده افشانی در گلهای هرمافرودیت یا دو جنسه را می گویند.

در حالت غیر مستقیم یا دگر گشنی از اصطلاح هتروگامی Heterogamie یا آلوگامی Alogamie استفاده میشود.,و عموما به دلیل تک جنس بودن یک گل یا داشتن حالت دایکوگامی و کرکوگامی و حالت خود عقیمی دارند اتفاق می افتد.  استفاده میشود .که شامل 3 مورد است:

1)گرده افشانی در گیاهان تک پایه را ژتنوگامی Geitonogamie یا لقاح مجاورتی میگویند.

2)گرده افشانی در گیاهان دو پایه را گزنوگامی یا  Xenogamie میگویند.

3)لقاح بین گونه های مختلف یک جنس را هیبریداسیون یا دورگ گیری Hybridation  می گویند.

قابل تذکر است که به لقاح در گلهای ناشکفته کلیستوگامی یا Cleistogamie میگویند برای مثال در بنفشه ، زرد آلو  و سریش کلیستوگامی داریم.

روش های مختلف گرده افشانی در گیاهان هترو گام:

1)گیاهان آب دوست یا Hydrophile:این قبیل گیاهان بوسیله آب گرده افشانی میشوند. برای مثال گیاه بلاغ اوتی

2)گیاهان باد دوست یا Anemophile:این گیاهان توسط باد گرده افشانی میشوند. و مشخصه بارز این نوع گیاهان داشتن دانه گرده سبک وقابل حمل بوسیله باد است.  تیره گندمیان، گردو ، بلوط و بطور کلی گیاهانی که شهد تولید نمیکنند میتوان نام برد

3)گیاهان حشره دوست: گرده افشانی در این گیاهان بوسیله زنبور عسل انجام میگیرد و مشخصه بارز آنها تولید شهد در گل وداشتن گلبرگ رنگی است.