علوم زیستی

بادام متعلق به تیره گلسرخیان Rosaceae و زیر تیره Prounoidea و جنس Amygdalus بوده و بومی مناطق گرم و خشک جنوب غرب آسیا است. در بعضی از منابع علمی 18 گونه ودر بعضی دیگر به 20 گونه بادام وحشی در ایران اشاره شده است.بادام در جهان 40 گونه گیاه درختی و درختچه ای دارد.ارقام وحشی بادام در کشورهای ایران، افغانستان، مراکش(مغرب) ،سوریه ، لبنان و ترکیه وجود دارد.از استانهای عمده تولید کننده بادام در کشور عزیزمان ایران میتوان به خراسان، یزد،آذربایجان شرقی،فارس و چهارمحال بختیاری اشاره نمود.

گیاهشناسی بادام:بادام از محصولات مناطق معتدله گرم میباشد. نام های علمی مختلفی برای بادام به کار میرود . از جمله در بعضی از منابع Prunus dulcis و بعضی دیگر Amygdalus communis را به کار برده اند.عمر اقتصادی بادام 50 سال است. برگ در بادام بیضی شکل ، با نوک باریک و حاشیه مضرس و دمبرگ طویل است.گلهای بادام 5 کاسبرگ ، 5 گلبرگ ،20 الی 40 عدد پرچم ، و مادگی دارای یک برچه حاوی دو تخمک میباشد.میوه های بادام از نوع شفت بوده ولی منحنی رشد میوه بادام از نوع سیگموئید ساده میباشد و این تفاوت به علت کوتاه بودن مرحله سوم  منحنی رشد بوجود می آید. از زمان گلدهی تا رسیدن میوه 6 الی 8 ماه به طول می انجامد. قسمت خوراکی میوه را دانه تشکیل میدهد وبه مغز یا Kernel معروف است. زمان تمایز گلها در جوانه های بارور ، اواسط مرداد الی اواخر شهریور میباشد.در میان درختان مناطق معتدله بادام های زودگل از درختان دیگر زودتر گلهایش را باز میکند وبنابراین متحمل سرماهای دیررس بهاره میگردد وخسارت میبیند.گرده افشانی بادام توسط زنبور عسل صورت میگیرد.در بعضی از ارقام بادام در اثر تلقیح هردو تخمک داخل تخمدان ، مغز دوقلو یا Twin kernel میشود.این پدیده موجب بدشکلی مغز بادام گردیده و باعث کاهش کیفیت محصول میشود. این پدیده ژنتیکی بوده اما گرده افشانی و تلقیح بیشتر و شرایط اقلیمی در تشکیل مغز دو قلو موثر میباشد.بشترین مغز دوقلو در بادام تگزاس میباشد. ارقام فراستار،فرالیز و فراگنس ، مغز دو قلو تولید نمیکنند.نیاز سرمائی جوانه های گل دربادام 100 الی 400 درجه دمای بین صفر الی 7 درجه سانتیگراد میباشد. بادام در دوره استراحت در زمستان تا دمای منفی 22 درجه سانتیگراد را تحمل مینماید.تفاوت زمانی بین ارقام دیر گل و زود گل در بادام 10 الی 15 روز میباشد. بادام ریشه های عمیق تولید میکند و مقاوم به خشکی، خاکهای شنی و سنگلاخی است. از جمله درختانی است که در باغبانی میتوان به صورت دیم اقدام به کاشت آنها نمود.

توجه: معمولا وقتی از بادام صحبت میکنیم.  منظورمان بادام ایست که توضیح دادیم ولی بادام زمینی با نام  علمی Arachis spp که طرفداران زیادی دارد مربوط به تیره Fabaceae یا لگومینوزه یا تیره نخودیان است که میوه آن از نوع نیام ناشکوفا است. و در زیر زمین تشکیل میشود.برگهای آن به حالت مرکب شانه ای زوج است. و یا بادام هندی با نام علمی Anacadium occidentalis  مربوط به تیره پسته Anacardiaceae میباشد . بادام گرمسیری با نام علمی Terminalia catappa نیز وجود دارد که محصول مناطق گرمسیری است. هدف از توضیح فوق بیان تفاوت بسیار زیاد بادامهای فوق است.

پدیده ناسازگاری در بادام ها:  در بعضی از ارقام بادام پدیده ناسازگاری از نوع گامتوفیتیک وجود دارد. در این پدیده آللهای ناسازگار مشابه در دانه گرده وکلاله مادگی وجود دارد که از تلقیح و رشد لوله گرده در داخل خامه مادگی جلوگیری میکند. ارقام  فراگنس ، فرالیز ، فرانکولی ، گلوریینا  دارای ناساگاری گامتوفیتیک بوده و ارقامی مثل نون پاریل علاوه بر خودناسازگاری حالت دگر عقیمی Intersterility نیز دارند.ارقام بادام استیلت ، لوران و فراستار خود بارور اند.

تفاوت بادام مغز شیرین با بادام مغز تلخ: بادام مغز شیرین گلبرگ سفید و بادام مغز تلخ گلبرگهای صورتی دارند. مغز بادام های شیرین از بادام تلخ بزرگتر است.عامل تلخی بادام آلکالوئیدی به نام آمیگدالین است . هیدرولیز آمیگدالین باعث تولید ماده ای بسیار سمی بنام سیانور (ماده ای که در دم جانور  مارمولک وجود دارد) میشود.

پدیده ذنیا Xenia در بادام:  در بادام پدیده ذنیا یا رگذاری وجود دارد که در آن دانه گرده بر آندوسپرم جنین تاثیر میگذارد . برای مثال اگر بادام مغز شیرین توسط بادام مغز تلخ گرده افشانی شوند باعث تولید بادامهای مغز تلخ میشود.

گونه های وحشی بادام :بادامهای وحشی عموما مغز تلخ هستند. وطی پروسه اهلی سازی بادام های مغز شیرین سلیکسیون شده اند.از گونه های وحشی بادام میتوان به Amygdalus fenzliana بومی ارمنستان ، Amygdalus orientalis بومی سلسله جبال زاگرس ، Amygdalus spartioides بومی جنوب ایران ، Amygdalus spinosissima بومی خاورمیانه ، Amygdalus kurmica بومی افغانستان ، Amygdalus webii بومی یونان ، Amygdalus bucharica بومی ازبکستان اشاره کرد.

ارقام بادام زراعی در ایران:   از ارقامی نظیر شکوفه ، نون پاریل ، یلدا ، بادام ، سنگی مشهد، آذر ، جواهر ، بادام کاغذی ، سهند ، فرانسیس ، غنچه، بادام شاهرود ، شاهرود 15 و 18 و 12 و 17 را نام برد.رقم شکوفه خیلی دیر گل است.

ارقام خارجی بادام :  از ارقام خارجی بادام میتوان به نون پاریل ، توانوو، تگزاس، استیلت، فراگنس، ماس بوورا، مارکونا ، لوران ،گلوریینا ، فرانکولی ، فراستار و فرالیز اشاره کرد. در این بین بادام نون پاریل به بادام کاغذی و بادام فرالیز به بادام سنگی معروف اند.

بادام وحشی در مشگین شهر: در جاده مشکین شهر – اهر در منطقه اهیل بوهیل که به منطقه ای با ذخایر طبیعی درختان گیلاس مشهور شده است بعضی از بادام های وحشی را در خود میرویاند که باید توسط گیاهشناسان شناسائی و مشخص شوند. همچنین احتمال میرود در منطقه "حتم مشه سی مشگین شهر" نیز برخی از بادام های وحشی وجود داشته باشند.

پایه های بادام:

1-    پایه های بذری یا دانهالی بادام:منظور از پایه بذری یعنی بذر را کاشته و پس از رشد ویکساله شدن آن پیوند سپری خوابیده روی آن زده میشود. پایه های بذری بادام بسیار مرسوم اند. وچون تولید سیستم قوی ریشه ای میکنند کاربرد زیادی دارند.طی تحقیقات زیادی مشخص گردیده است که بادام های مغز تلخ از همه پایه های بذری مقاومت بیشتری به شرایط محیطی و خاکی داشته ودر برابر لارو حشره کاپنودیس تنبریونیس که یکی از آفات مهم ریشه گیاهان است مقاومت بیشتری دارد.پایه های بذری بادام مقاوم به خشکی و خاکهای سنگلاخی است. برای مناطق دیم باغداران از بادمهای بذری پیوند شده استفاده میکنند تا از مزیت ریشه های بذری نهایت استفاده را بکنند.

2-    دورگهای بین گونه ای:  از دورگهای بین گونه ای بادام که به عنوان پایه برای بادام استفاده میشود میتوان از GF677 (دورگ بین هلو و بادام) ، GF557 (دو رگ بین بادام و شلیل)،دورگه های آلوی میروبالان و هلو ، دورگه های آلوی میروبالان و بادام ،دورگه های هلو و داویدیانا ،دورگه های بادام داویدیانا اشاره کرد.

3-    سایر پایه های بادام:  از سایر پایه هایی که برای بادام به عنوان پایه استفاده میشوند میتوان از هلو (بهترین پایه برای بادام در کشت آبی استفاده میشود ولی عمر هلو نسبت به بادام کمتر است. و درخت پیوندی زودتر پیر میشود) ، آلو و گوجه (آلوچه)،زرد آلو و پولیزو Pollizo که نوعی آلو است اشاره کرد.

منابع:

1-    دکتر رسول جلیلی مرندی،دانشیار دانشگاه ارومیه، پرورش میوه های مناطق معتدله،انتشارات جهاد دانشگاهی ارومیه،چاپ اول، سال 1388،صفحه 202 الی 215

2-    دکتر وازگین گریگوریان،دانشیار دانشگاه تبریز،فیزیولوژی پیوند و روشهای پیوند زنی،انتشارات مروارید،چاپ اول،سال 1381 صفحه 184 الی 187

3-    مهندس میکائیل بدرزاده، هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی،مروری بر رده بندی گیاهی نهاندانگان،انتشارات عمید،چاپ اول ، سال 1386، صفحه 181و161

4-    مهندس عبداله خدیوی،میوه کاری عمومی و خصوصی،انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی،چاپ دوم ،سال 1390،صفحات 383و393

کلیه مطالب این وبلاگ